Je leeft in een wereld vol prikkels, deadlines en verwachtingen. Je hoofd staat nooit stil, je lijf voelt gespannen, en écht tot rust komen lukt maar zelden. In onze maatschappij is stress bijna normaal geworden. Maar wat doet dat eigenlijk met je lijf? En waarom lijkt het soms alsof je systeem niet meer “uit” kan? Laten we samen duiken in het verhaal van cortisol, stress, ontsteking – en hoe de natuur je kan helpen om weer in balans te komen.
De natuur? Waarom wil je jezelf blootstellen aan stressprikkels zoals koude, hitte, dorst en honger? Een normaal mens doet dat toch niet? Of juist wel?
Cortisol: het stresshormoon dat je niet zomaar uitzet
Cortisol is een hormoon dat wordt afgegeven door je bijnieren, vooral als reactie op stress. Je kunt het zien als een boodschapper die je lichaam waarschuwt: “Er is iets aan de hand, kom in actie!” In het begin is dat heel handig. Je hebt energie nodig om te reageren op gevaar of een uitdaging. Maar in onze huidige samenleving, met continue prikkels en druk, blijft dat alarmsysteem vaak aanstaan. Het probleem? Veel mensen kunnen hun cortisolniveau niet meer goed laten zakken. Je lijf blijft in de actiestand hangen, ook als het allang tijd is om te ontspannen. Dit horen wij vaak “Ik ben altijd alert, ik kom niet meer tot rust. Zelfs als ik op de bank zit, voel ik me opgejaagd.” Waarom werkt het systeem zo?
Cortisol: energiezuining communiceren
Even een stapje dieper. Hormonen zoals cortisol zijn eigenlijk een slimme, energiezuinige manier van communiceren in je lichaam. Je zenuwstelsel kan supersnel reageren, maar dat kost veel energie. Daarom schakelt je lijf bij langdurige stress over op hormonen: die kunnen de boodschap langer en goedkoper rondsturen. Maar een boodschap werkt alleen als er ook iemand luistert. In je cellen zitten ‘brievenbussen’ – de receptoren – die de boodschap van het hormoon ontvangen. En hier zit een addertje onder het gras: die receptoren passen zich aan aan de hoeveelheid hormoon die ze gemiddeld voorbij zien komen.
Heb je wekenlang veel cortisol in je bloed? Dan worden je cellen minder gevoelig.
Je lijf probeert zich te beschermen tegen een constante stroom van stresssignalen. Kortdurende stress is gezond, langdurige stress niet. je lijf is gemaakt voor korte stressprikkels. Je schrikt, reageert, en daarna zakt alles weer. Maar als stress blijft aanhouden – door werkdruk, zorgen, of chronische pijn – raken je cellen afgestompt. Ze worden minder gevoelig voor cortisol. Dit heet cortisolresistentie. Het gevolg? Je voelt je moe en prikkelbaar tegelijk. Je hebt moeite om energie vrij te maken, je dag-nachtritme raakt verstoord, en je immuunsysteem werkt niet meer optimaal. Wakker worden kost je de halve ochtend, en je lijf lijkt niet meer te herstellen. Je zit vast.
Ontsteking en het inflamasoom: waarom je lijf soms niet meer luistert
Bij ontstekingen speelt cortisol een belangrijke rol. Normaal gesproken helpt cortisol om een ontstekingsreactie weer af te remmen als het probleem is opgelost. Maar bij aanhoudende stress en ontsteking gebeurt er iets bijzonders.
Je lichaam heeft een soort “centrale regelkamer” voor ontstekingen: het inflammasoom. Dit systeem bepaalt wanneer het immuunsysteem in actie moet komen. Als het inflammasoom merkt dat er gevaar is – bijvoorbeeld door een infectie of schade – wil het de controle houden. Cortisol kan dan in de weg zitten, omdat het de ontsteking zou remmen. Daarom maakt het lichaam gebruik van een enzym, caspase-1, dat de cortisolreceptor in de cel kapotmaakt. Zo kan cortisol zijn remmende werk niet meer doen, en krijgt het immuunsysteem vrij spel. Dit werkt prima bij korte, heftige ontstekingen.
Als je cellen doof worden voor coritisol: cortisolresistentie
Maar als de ontsteking laaggradig en chronisch wordt, blijft caspase-1 actief. Je cellen worden doof voor cortisol, niet alleen lokaal, maar in je hele lijf. Je komt in een staat van cortisolresistentie terecht. En omdat cortisol wel 20% van het functioneren van je cellen aanstuurt, raakt je hele systeem uit balans. Het gevolg: je bent moe, prikkelbaar, slaapt slecht, en je lijf herstelt niet meer zoals het hoort. Je voelt je gevangen in je eigen lichaam.
Hoe merk je dat je cortisolresistent bent?
- Je voelt je 's ochtends alsof je door een vrachtwagen bent overreden. Waar anderen wakker worden en energie voelen, voel jij je zwaar en uitgeput. Het duurt uren voordat je een beetje op gang komt.
- Je slaapt slecht, ook al ben je doodmoe. Je ligt te woelen, je gedachten malen door en je lichaam kan gewoon niet loslaten. Het is alsof er een knop omgezet moet worden, maar die knop reageert niet meer.
- Kleine dingen voelen groot. Een onverwacht telefoontje, een file, een volle agenda - het brengt je helemaal van slag.
- Je stress-thermostat lijkt kapot. Alles voelt als een crisis, ook al weet je rationeel dat het dat niet is.
- Je hebt moeite met herstellen. Een drukke dag kost je dagen om van bij te komen. Waar je vroeger na een goede nachtrust weer fris was, heb je nu veel meer tijd nodig om je batterij op te laden.
- Je wordt al tijden niet echt ziek, hebt nauwelijks koorts.
- Wanneer je op vakantie gaat ben je de eerste dagen steeds ziekig.
- Bloedruk gaat gemiddeld wat omhoog
- Je zweet sneller
- Je voelt minder snel pijn
- Je maakt minder serotonine aan waardoor je minder interne rust ervaart.
Er is hoop: natuurlijke prikkels als medicijn
Je lijf is gemaakt om te herstellen – als je het de juiste signalen geeft. En daar komt de natuur om de hoek kijken. Kleine, natuurlijke stressprikkels – ook wel hormetische prikkels genoemd – helpen je systeem om weer gevoelig te worden voor cortisol. Denk aan kou, hitte, honger, dorst, bewegen in de buitenlucht. Zelfs een wandeling in het bos kan al verschil maken.
Wat er gebeurt in je cellen bij cortisolresistentie
Deze prikkels activeren een belangrijke ‘master switch’ in je cellen: NRF2 (Nuclear factor erythroid 2-related factor 2). Dit is een transcriptiefactor die je cellen helpt om zich te verdedigen tegen stress en schade. NRF2 regelt de aanmaak van allerlei beschermende stoffen en helpt je lichaam om te ontgiften en te herstellen. Het mooie is: NRF2 reageert juist op natuurlijke prikkels. Het is geen simpele aan/uit-schakelaar, maar een slim regelsysteem dat zich aanpast aan wat jij nodig hebt.
Door jezelf regelmatig bloot te stellen aan gezonde, natuurlijke stressprikkels, help je je lijf om weer in balans te komen.
Je inflammasoom wordt rustiger, caspase-1 wordt minder actief, en je cellen worden weer gevoeliger voor cortisol. Je systeem kan weer reageren zoals het bedoeld is.
Wat kun je zelf doen?
Misschien klinkt dit ingewikkeld, maar de oplossing is vaak verrassend simpel. Ga naar buiten. Zoek de natuur op. Wissel comfort af met kleine uitdagingen: koud douchen, een wandeling in de regen, bewegen op een lege maag, of gewoon even uit je hoofd komen door te voelen wat je lijf nodig heeft. Elke stap telt. Je lijf is veerkrachtig en kan herstellen, als je het de kans geeft.
Wekt dit jouw interesse en meer weten over hormesis?
Bronnen en wetenschappelijker inspiratieliteratuur: hormesis bij cortisolresistentie
Pruimboom L, Muskiet FAJ. Intermittent living; the use of ancient challenges as a vaccine against the deleterious effects of modern life - A hypothesis. Med Hypotheses. 2018 Nov;120:28-42. doi: 10.1016/j.mehy.2018.08.002. Epub 2018 Aug 9. PMID: 30220336.
Sun Q, Guo W, Yue T, Wang L, Mou H. NLRP3 inflammasome mechanism and therapeutic targets in diabetic cardiomyopathy. Gac Med Mex. 2023;159(3):255-261. English. doi: 10.24875/GMM.22000403. PMID: 37494725.
He F, Ru X, Wen T. NRF2, a Transcription Factor for Stress Response and Beyond. Int J Mol Sci. 2020 Jul 6;21(13):4777. doi: 10.3390/ijms21134777. PMID: 32640524; PMCID: PMC7369905.
Tonelli C, Chio IIC, Tuveson DA. Transcriptional Regulation by Nrf2. Antioxid Redox Signal. 2018 Dec 10;29(17):1727-1745. doi: 10.1089/ars.2017.7342. Epub 2017 Oct 20. PMID: 28899199; PMCID: PMC6208165.
Pajares M, Cuadrado A, Rojo AI. Modulation of proteostasis by transcription factor NRF2 and impact in neurodegenerative diseases. Redox Biol. 2017 Apr;11:543-553. doi: 10.1016/j.redox.2017.01.006. Epub 2017 Jan 10. PMID: 28104575; PMCID: PMC5239825.
Wang R, Liang L, Matsumoto M, Iwata K, Umemura A, He F. Reactive Oxygen Species and NRF2 Signaling, Friends or Foes in Cancer? Biomolecules. 2023 Feb 11;13(2):353. doi: 10.3390/biom13020353. PMID: 36830722; PMCID: PMC9953152.
Hayes JD, Dinkova-Kostova AT. The Nrf2 regulatory network provides an interface between redox and intermediary metabolism. Trends Biochem Sci. 2014 Apr;39(4):199-218. doi: 10.1016/j.tibs.2014.02.002. Epub 2014 Mar 16. PMID: 24647116.
Han B, Choukér A, Moser D. Differential effects of acute and chronic hydrocortisone treatment on pyroptosis. Heliyon. 2024 May 11;10(10):e31156. doi: 10.1016/j.heliyon.2024.e31156. PMID: 38784563; PMCID: PMC11112316.
Qing W, Chen H, Ma X, Chen J, Le Y, Chen H, Tong J, Duan K, Ma D, Ouyang W, Tong J. Gut dysbiosis-induced vitamin B6 metabolic disorder contributes to chronic stress-related abnormal behaviors in a cortisol-independent manner. Gut Microbes. 2025 Dec;17(1):2447824. doi: 10.1080/19490976.2024.2447824. Epub 2025 Jan 7. Erratum in: Gut Microbes. 2025 Dec;17(1):2518803. doi: 10.1080/19490976.2025.2518803. PMID: 39773070; PMCID: PMC11730634.
Hernández EJ, Tapia BD, Gutiérrez-Aguilar R, Frigolet ME. Trans-palmitoleic acid does not modify the inflammasome expression in a rodent model of diet-induced obesity. Bol Med Hosp Infant Mex. 2023;80(3):211-216. English. doi: 10.24875/BMHIM.23000049. PMID: 37467446.
Lee H, Jose PA. Coordinated Contribution of NADPH Oxidase- and Mitochondria-Derived Reactive Oxygen Species in Metabolic Syndrome and Its Implication in Renal Dysfunction. Front Pharmacol. 2021 May 4;12:670076. doi: 10.3389/fphar.2021.670076. PMID: 34017260; PMCID: PMC8129499.
Páramo JA. Inflammatory response in relation to COVID-19 and other prothrombotic phenotypes. Reumatol Clin (Engl Ed). 2022 Jan;18(1):1-4. doi: 10.1016/j.reumae.2020.06.007. Epub 2020 Oct 15. PMID: 35090606; PMCID: PMC7561343.
